| |
متخصصان ارتوپدي و فيزيوتراپيست‌ها مي‌گويند در سال‌هاي اخير، شايعترين بيماري مفصلي كه بخصوص جوانان را درگير كرده است، آرتروز و ساييدگي مفاصل است كه مخصوصا در زانو و بعد گردن، كمر و ستون فقرات رايج شده است.
از اين مهمتر اين كه سن شيوع اين بيماري‌ها كاهش پيدا كرده است؛ طوريكه يكي از بحث‌هاي عمده اين متخصصان در كنگره فيزيوتراپي امسال نيز همين بود كه تا حدود 20 سال قبل، اكثر افرادي كه به دليل درمان دردهاي عضلاني اسكلتي به درمانگاه‌هاي فيزيوتراپي و ارتوپدي مراجعه مي‌كردند، افراد بالاي 55 تا 60 سال بودند و در واقع تخريب غضروف مفصلي در سنين بالا شروع مي‌شد؛ ولي امروزه اين سن به 30 سال كاهش پيدا كرده و پزشكان شاهد مراجعه بيماراني با سنين 30 تا 50 سال با دردهاي گردن، زانو، كمر و مفاصل مختلف به مراكز درماني هستند.
مقصر؛ سبك زندگي
دكتر عباس رحيمي، دبير هجدهمين كنگره فيزيوتراپي ايران، دليل كاهش سن ابتلا به آرتروز و دردهاي مفصلي را نحوه زندگي نامناسب و وضعيت كاري و شغلي افراد ذكر مي‌كند و به همشهري مي‌گويد: «بي‌تحركي در محيطهاي اداري و عدم فعاليت‌هاي فيزيكي در زندگي از دلايل اصلي اين بحران اجتماعي است.»
دكتر مصطفي نجاتيان، فيزيوتراپيست هم با اشاره به اينكه يكي از عوامل كاهش سن ابتلا به بيماري‌هاي مفصلي در ايران اشكال در وضعيت حركتي به خاطر زندگي شهرنشيني است، مي‌گويد: «نشستن، خوابيدن، نوع راه رفتن و نوع كفش انتخابي در ميان مردم ما اصلا استاندارد نيست. اين در حالي است كه حتي آموزشهاي لازم به افراد براي اصلاح كردن اين سبك زندگي در كشور ما وجود ندارد. در كشورهاي پيشرفته به همه افراد آموزشهاي لازم براي كار در اداره‌ها و... از طريق مجلات و بروشورهاي مختلف داده مي‌شود ولي در ايران هيچكدام از اين اقدامات صورت نمي‌گيرد.»
اين فيزيوتراپ با بيان اينكه مسئله ديگر شيوع اين بيماري‌ها نداشتن فعاليت‌هاي ورزشي است به طوريكه كمتر از 10 درصد افراد جامعه به طور روزمره ورزش مي‌كنند، ادامه مي‌دهد: «در بسياري از افراد هماهنگي ميان عضلات وجود ندارد و اين امر مي‌تواند يا به علت عوامل ژنتيكي باشد و يا به علت چاقي بيش از حد. همچنين تغذيه نيز از جمله عواملي است كه بخصوص در كودكان از وضعيت نابساماني برخوردار است.
درد زانو، رايج ترين درد
به گفته متخصصان، به ازاي هر يك كيلو اضافه وزن در سطح صاف حدود 3 تا 5 برابر فشار به زانو وارد مي‌شود كه در مواقع بالا و پايين رفتن از پله اين فشار 10 برابر مي‌شود. همچنين شايعترين دردهاي مفاصل مربوط به كشكك زانو است كه در واقع استخواني است كه داخل تاندون عضله چهار سر ران قرار گرفته و در هر خم و راست شدن زانو حدود 7 تا 8 سانتيمتر اين استخوان روي زانو حركت مي‌كند.
هرچه اين حركت طبيعي‌تر باشد مشكلات آن كمتر خواهد بود، ولي اگر در مسير حركت كشكك روي زانو مقداري انحراف به طرف داخل يا خارج وجود داشته باشد، باعث خراش غضروف يا نرم‌شدگي آن مي‌شود كه موجبات درد و ناراحتي را در قسمت جلوي زانو فراهم مي‌كند.
دكتر تركمان، متخصص زانو در اين باره توضيح مي‌دهد: «بيشترين دردهاي زانو در افراد جوان به خصوص زنان جوان به وجود مي‌آيد و شايعترين علتش يكي ضعف عضله چهار سر ران است كه اين عضله به طور طبيعي در زنان ضعيف‌تر است و ديگري رعايت نكردن برخي اصول نشستن و برخاستن مثل دو زانو يا چهار زانو نشستن يا از سطح شيب‌دار بالا رفتن به مدت طولاني و يا خم بودن زانو به مدت زياد در نتيجه كارهاي اداري در فرد به وجود مي‌آيد كه البته از همه مهمتر ضعف عضله چهار سر ران باعث آن مي‌شود و نياز به تقويت دارد.»
وي تصريح مي‌كند: «البته يكسري ريز فاكتورها وجود دارد كه باعث مي‌شود آرتروز زودتر يا شديدتر به وجود آيد. اين ريز فاكتورها شامل افزايش وزن و چاقي فرد است و ارتباط مستقيم با دردهاي زانو دارد. علاوه بر آن انحراف زانو به شكل پرانتزي يا ضربدري موجب مي‌شود كه وزن بدن به طور يكسان روي سطح زانو پخش نشود و يك طرف فشار بيشتري را تحمل كند و در نهايت اين فشار باعث ساييدگي آن طرف مفصل مي‌شود. البته انحراف از نوع پرانتزي در ايران بيشتر از ضربدري شايع است.»
بي‌تحركي درمان نمي‌كند
برخي از مردم به اشتباه تصور مي‌کنند که صرفا با حذف فشار روي مفصل و ثابت نگه‌داشتن آن، مشکلشان حل مي‌شود در صورتي‌که به گفته متخصصان عدم تحرک مناسب، خود خطرات جدي مانند آرتروز مفصل را در پي دارد چرا که تغذيه مفصل از طريق تحرک صورت مي‌گيرد.
دکتر محمد رضا هاديان دانشيار دانشگاه علوم پزشکي تهران هم فشارهاي طولاني و ثابت روي مفصل را مانند فشار روي يک اسفنج آغشته به آب مي‌داند که در اثر فشار، آب خود را از دست مي‌دهد و مفصل در اين شرايط آماده تخريب مي‌شود.
وي عادت‌هاي غلط در زندگي روزمره مانند نحوه نشستن به صورت چهار زانو و استفاده از توالت‌هاي ايراني را از جمله موارد تشديد‌‌‌کننده آسيب به مفصل زانو ذکر کرده مي‌گويد: «عضلات در بدن همانند کمک فنرها در ماشين عمل کرده و مانع از ايجاد فشار روي اسکلت استخواني و مفاصل بدن مي‌شوند. براي همين تقويت عضلات چهار سر ران و عضلات پشت ران، هماهنگي در تقويت عضلات، کاهش وزن، تغذيه صحيح، تحرک مناسب و انجام ورزش‌هاي درست و حتي‌الامکان با نظارت متخصصين فيزيوتراپي و طب ورزش از جمله راهکارهاي پيشگيرانه و درماني مفصل زانو است.»
وي يکي از مهمترين فاکتورهاي پيشگيرانه و درمان آسيب‌هاي مفصل زانو را کاهش وزن مي‌داند: «به عنوان مثال فشار وارد بر مفصل زانو در هنگام بالا رفتن از پله‌ها معادل 3 برابر وزن بدن و در هنگام پايين آمدن 7 تا 8 برابر وزن بدن است و اين امر خود دليل محکمي‌در کاستن وزن بدن در جهت سلامت مفاصل به خصوص مفصل زانو خواهد بود.»
پيشگيري مهمتر از درمان
متخصصان بهترين راه درمان آرتروز را كاهش عوامل بوجود آورنده آتروزها مي‌دانند و توصيه مي‌كنند افراد از دو زانو و چهار زانو نشستن و عادت به آن پرهيز كنند،همچنين افرادي كه مشكل زانو دارند راه رفتن در سطح صاف را برنامه زندگي خود قرار دهند چرا كه هيچ آرتروزي مانع راه رفتن افراد در سطح صاف نيست.
البته درمانهاي دارويي و جراحي زانو هم در موارد شديدتر از درمانهاي مفيد و ضروري آسيب‌هاي مفصل زانو هستند. در عمل جراحي زانو كه رويه مفصلي تعويض مي‌شود در واقع مفصل مصنوعي براي فرد گذاشته مي‌شود و درد تا حد زيادي كاهش مي يابد.
